Dati, ini na piliw san tinampo batog sa Lubas hanggan sa Likod, taraytay an kutay sin bandala na inbubulad. Sugad sin di’ pa naaawat. Niyan, kun sayudan an retrato, maski an halayhayan, diri na man bandala, kundi alambre na. Di’anis kunta kun an inhahalayhay, alambre na man.
Naadman ta na nagkaharapdos nganyan an abaka sa Bulusan. An resuta, haros minatay na man an industriya san abaka dini. Naalto an harag’ot. Namunay an mga garingan. Badi tinarakla na an mga hag’ot nan san mga luknit. Runitayr na an mga parahag’ot. Awat na katunaw sa tiyan an ultimo na tubo hali sa linu’lo.
Dati, mabaskugon ini na industriya. Dati, sayo ini sa nagkaupat na kolokasyon na nagbubuhay sa Bulusanon: pagpadagat, pagpapasakay, paglukad, nan paghag’ot.
Sa iba na parte san rehiyon, sugad sa Catanduanes, makusog pa an indistriya san abaka. Bagaw sini na artikulo sa Manila Times na tinukdo ni kabubungto Alma Jane Gamil, may iniban man nag’ud an halaga san pabakal san nasyon na produkto sin abaka niyan na taon. Para kay natural nganyan an paghinat-hinat san pangaipo sa iba na nasyon, nan tidakui (85%) pa gihapon san produksyon, hali sa Pilipinas, na tidakui man an hali dini sa rehiyon. Badi mayon hamok sin nagagamit na intutukal ngon’a sa bandala sa niyan.
Bo’ot sabihon, sa luwas san Bulusan, padagos an buhay sa abaka, san industriya san abaka. Sa paghapot-hapot nganyan niya bilang researcher, aram ni Jane an mga programa san FIDA o Fiber Industry Development Authority, kaurupod na an manungod sa pagmaneho san mga napepeste na tanuman, para sa mga parahag’ot. Malin kulang hamok nganyan sin pagbagat-bagat an (grupo san) parahag’ot nan san FIDA. Sugad sin may tawo sa ahensya na nangingkudan, naghuhulat sin makonsulta kaniya. Sa luyo man na lado, nagtatan’aw an parahag’ot sa dati na kaabak’han na niyan parhag na. Kun naghuhulatan sira, sin’o an magtutulay? Kun wara tulay, sin’o an angay mag-unay?
Pwera san kakulangan ada sin matukdo sa parahag’ot kun diin makuwa sin suporta, pwede man sira mag-organisar sin grupo. Mayon man nganyan sin CDA o Cooperatives Development Authority na magdadanon pag-organisar kanira. Kun organisado, may kusog sin bo’ot na magrani-rani sin ahensya. Pwera san FIDA, mayon pa ngay’an sin IPM o Integrated Pest Management para sa mayad na pag-ato sa peste. Sa Aklan State Unversity ngay’an, may nahimo na natural na gahi sin abaka na makusog an resistensya sa peste. Pwede kunta ini sarihon.
Nagsasari man ha’k ada an peste. San wara sin nagkikiwa, bunaya. Bagaw ni Jane, sa Tinampo nan San Bernardo nganyan, may paraoma na nagsabi na mayad na an mga abaka. Sa pag-imod niya, manungod ini sa sadiri na pagbolong san lugar, base sa kaniya bagaw natural ecosystem. Kun diri pa naliliwat an naturalesa sin sayo na lugar, siya mismo, kaya bulongon an sadiri na pangluya.
Basi pa bumalik an baskog san industriya sa diri maawat. Lugod diri na ini pagparahulaton, kay diri man ini sugad san bandala na inhuhulat an sudang basi mapamara. Di’anis ada kun an tawo na mismo an magkiwa.
Pamúghaton 